ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τῶν Σαιξπηρείων ἔργων τὴν μετάφρασιν συνεχίζοντες, δημοσιεύομεν τὸν ̓Αμλετ. Περὶ οὐδενὸς ἴσως δραματικοῦ ἔργου, παλαιοτέρου ἢ νεωτέρου, ἐγράφησαν τόσα, ὅσα περὶ τοῦ ̓Αμλετ, τῆς μεγαλοπρεποῦς τραγῳδίας τοῦ μεγάλου τῆς ̓Αλβίωνος υἱοῦ, ἥτις, δύναταί τις εἰπεῖν, ὅτι ἐξῆλθεν ἐκ τῆς κεφαλῆς τοῦ ποιητοῦ, ὅπως ἡ ̓Αθηνᾶ ἐκ τῆς κεφαλῆς τοῦ Διός. Ἐν ἄλλοις αὐτοῦ ἔργοις ὁ ποιητὴς ἀκολουθεῖ τὸν Πλούταρχον, ιταλικὰς διηγήσεις ἢ ἐγχωρίους παραδόσεις μετὰ πιστότητος τοσαύτης, ὡσεὶ προέκειτο περὶ ἐγγράφων ἱστο ρικῶν, ἐνταῦθα ὅμως ἐξ ὕλης ἀμόρφου καὶ ἀκατεργά στου (1), δημιουργεῖ ἔργον θεσπέσιον, ζωὴν καὶ ἀθανασίαν ἐμφυσήσας εἰς αὐτό. Απας ὁ πεπολιτισμένος κόσμος, ὁ ἀδιαλείπτως μελετῶν καὶ σχολιάζων τὰ ἔργα τοῦ ποιητοῦ, ἑρμηνεύει κατὰ προτίμησιν καὶ ἐντρυφᾷ ἐν τῇ μελέτῃ τοῦ φιλοσοφικοῦ ἅμα καὶ δημοφιλοῦς Αμλετ, ἁπάντων τῶν Σαιξπηρείων ὑπερτέρου κατὰ τὴν πρωτοτυπίαν. Εἶνε κείμενον, λέγει ὁ Γερ βῖνος, εἰλημμένον ἐκ τοῦ ἀληθοῦς βίου, διὰ τοῦτο δὲ καὶ πηγὴ βαθυτάτης σοφίας (2). Τόσην δὲ μαντικὴν δύναμιν ἔχει, καὶ τόσον ἀσφαλῶς προέγνω δι' αὐτοῦ ὁ ποιητὴς τὴν ἐπερχομένην ἀνάπτυξιν τοῦ πνεύματος, ὥστε μόλις μετὰ (1) Mezières, Shakespeare. Ses œuvres et ses critiques. Paris. Hachette et Cie 1882, σελ. 394. (2) Gervinus, Shakespeare's Commentaries, London. Smith Elder et Co 1883, σελ. 548. πάροδον τριῶν περίπου ἑκατονταετηρίδων κατενοήθη καὶ ἐξετιμήθη. Τόσον δὲ στενῶς συνδέεται, παρατηρεῖ ὁ Colleridge, πρὸς τοὺς θεμελιώδεις νόμους τῆς ἡμετέρας φύσεως ὁ τοῦ φιλοσόφου καὶ μελαγχολικοῦ πρίγκιπος χαρακτήρ, ὥστε κατέστη το προσφιλὲς ἀνάγνωσμα πάσης χώρας καλλιεργούσης τὰ ἀγγλικὰ γράμματα (1). Τρεῖς μέχρι τοῦδε μεταφράσεις τοῦ ̓Αμλετ ἐγένοντο παρ' ἡμῖν. Ἡ τοῦ κ. Περβάνογλου τῷ 1858, ἡ τοῦ κ. Δ. Βικέλα τῷ 1882 καὶ ἡ τοῦ κ. Ἰ. Πολυλᾶ τῷ 1889,ἅπασαι ἐμμέτρως. Ἡ μὲν πρώτη εἰς γλῶσσαν καθαρεύουσαν καὶ λίαν ἐν πολλοῖς ἀρχαΐζουσαν, αἱ δὲ ἄλλαι εἰς γλῶσσ σαν δημώδη, ἢ μᾶλλον εἰς κρᾶμα δημώδους, χυδαϊζούσης καὶ καθαρευούσης. Αὗται ὅμως οὐδόλως, νομίζομεν, κωλύουσι τὴν δημοσίευσιν καὶ τετάρτης καὶ πέμπτης καὶ πολλῶν ἄλλων, διότι ὁ Σαίξπηρ εἶνε ἐκ τῶν δαιμονίων, ὑψιπετῶν καὶ δυσνοήτων ποιητῶν, οὓς μετὰ πολλῆς ἐπιστασίας καὶ προσοχῆς δέον νὰ μελετῶμεν· ὅσον δὲ πλειότερον καὶ προσεκτικώτερον μελετᾶς αὐτόν, τόσον πλειοτέρας καλ λονὰς ἅμα καὶ δυσχερείας ἀνακαλύπτεις ἐν τοῖς ἀθανάτοις αὐτοῦ ποιήμασιν. Ἐν τῇ ἑρμηνείᾳ τοῦ ̓Αμλετ ἐτηρήσαμεν τὸν αὐτὸν λεκτικὸν χαρακτῆρα, ὃν καὶ ἐν ταῖς προηγουμέναις μεταφρά σεσιν ἡμῶν τῶν τριῶν ῥωμαϊκῶν δραμάτων τοῦ ποιητοῦ, ἀκραδάντως φρονοῦντες ὅτι ἡ σήμερον γραφομένη γλῶσσα, πρὸς τοὺς διαφόρους τοῦ δράματος χαρακτῆρας προσαρ μοζομένη, εἶνε ἡ μᾶλλον ἁρμόζουσα πρὸς μετάφρασιν δραματικῶν ἰδίως ἔργων καὶ διδασκαλίαν αὐτῶν ἀπὸ τῆς σκηνῆς. Τὸ μεταφράζειν τὸν ̓Αμλετ, τὴν τραγῳδίαν τῆς διανοίας, τὸ ἀληθῶς βασιλικὸν τοῦτο δράμα εἰς γλῶσσαν δη (1) Colleridge, Lectures on Shakespeare, London George Bell and Sons. 1884. σελ. 471 μώδη χυδαΐζουσαν εἶνε τὸ αὐτό, ὡς τὸ ἐνδύειν ἄνακτα ὡς χωρικόν. Πλανῶνται οἱ φρονοῦντες ὅτι χυδαΐζει ὁ Σαίξπηρ. Τὸ ὕφος αὐτοῦ εἶνε ὄχι μόνον κλασικώτατον, ἀλλὰ καὶ χειρίζε ται τὴν γλῶσσαν μετ' ἀπαραμίλλου τέχνης καὶ δεινότητος. Τοσαύτη θεία χάρις περιβάλλει τὸν μέγαν ποιητήν, παρατηρεῖ ὁ Colleridge, ὥστε οὐδὲ νὰ μιμηθῶμεν τὸ ὕφος του δυνάμεθα. Ὁ Σαίξπηρ εὗρε τὴν ἀγγλικὴν γλῶσσαν ἀρκούντως προηγμένην ὑπὸ τῶν προκατόχων ποιητῶν καὶ λογογρά φων, ἀλλ ̓ αὐτὸς ἐπλούτισεν, ἐκάλλυνε καὶ ἐξηυγένισεν αὐτ τήν, ὅπως ἐτελειοποίησε καὶ τὴν δραματικὴν τέχνην. Σπανιώτατα, λέγει ὁ Hudson (1), ἔζει χυδαϊσμοῦ τὸ ὕφος τοῦ Σαίξπηρ, ἐκτὸς μόνον, ὅταν ἡ ἀπαραίτητος τοῦ χαρα κτῆρος διαγραφὴ ἀπαιτῇ τοῦτο. ̓Αλλὰ καὶ αὐταὶ αἱ εἰς χεῖρας μετριωτέρων διανοιῶν χυδαῖαι ἐκφράσεις ἀποβάλ λουσι τὴν χυδαιότητα αὐτῶν καὶ ἀποπλύνονται, οὕτως εἰ πεῖν, ὑπὸ τὴν μαγικήν του αφήν. Εἶνε δὲ ἄπορον, παρατηρεῖ ὁ Γερβίνος, πῶς κατώρθωσε νὰ ἀρθῇ ὑπεράνω τῶν ἀκοσμιῶν τῶν συγχρόνων αὐτοῦ ποιητῶν καὶ τοῦ ἀπειροκάλου καὶ ἰταλίζοντος ὕφους τῆς Αὐλῆς. Μελετήσας μετὰ θαυμαστῆς ὀξυνοίας καὶ βαθυτάτου παρατηρητικοῦ ἁπά σας τὰς κοινωνικὰς τάξεις, ποιεῖται χρῆσιν λέξεων καὶ φράσεων βαναυσοτεχνῶν, ἐμπόρων, βιομηχάνων, γεωργῶν, ποιμένων, ἐργατῶν, ναυτῶν καὶ στρατιωτῶν καὶ πλείστων ὅρων νομικῶν, ἰατρικῶν καὶ ἐκκλησιαστικῶν. Δεκαπέντε χιλιάδας λέξεις περιέχει τὸ ἀπέραντον λεξιλόγιόν του, ἐνῷ μόνον ὀκτὼ χιλιάδας ἠδυνήθη νὰ μεταχειρισθῇ ὁ πολυμαθὴς Μίλτων. Οὐδὲ δάσους ὁλοκλήρου φύλλα, προσθέτει ὁ Hudson, ἔχουσι τοιαύτην ποικιλίαν κατά τε τὸ σχῆμα (1) Hudson. Skakespeare. Life art andcharacters. Boston. Gin Heath, & Co 1882. Gɛλ. 202. καὶ τὴν κατασκευήν, ὅσην αἱ φράσεις του Σαίξπηρ. Κατὰ τὰς περιστάσεις τὸ ὕφος τοῦ ποιητοῦ εἶνε ἀρρε νωπόν, συνεσφιγμένον, νευρώδες, χαρίεν, γλαφυρόν, ζωηρὸν ἢ ῥητορικὸν καὶ τετορνευμένον. Ὅταν δὲ τὸ πάθος προβῇ εἰς τὴν ἀκρότητα, τότε δὴ τότε, μεταφοραὶ καὶ εἰ κόνες ἀλλεπάλληλοι, ἀλληγορίαι, παροιμίαι καὶ ἀποφθέγε ματα, εὐφυέστατα ὀξύμωρα, λεπτότατα λογοπαίγνια, βλασφημίαι καὶ ἐξορκισμοί, ὕβρεις καὶ κατάραι καὶ φοβεραὶ ἀποστροφαὶ διαδέχονται ἀλλήλας καὶ συνελαύνονται ἐν τῷ κλύδωνι του πάθους. ̓Αλλὰ καὶ οὐδεὶς ἡδυεπέστερος καὶ εἰδυλλιακώτερος ἐν τῇ ἀπεικονίσει τῶν τρυφερῶν γυναι κείων χαρακτήρων ἢ ἐν τῇ περιγραφῇ τοῦ ἀγροτικοῦ βίου. Τότε ἡ γλῶσσα μεταβάλλεται εἰς ἀληθῆ ᾠδήν, εἰς ᾆσμα ἀηδόνος, ἢ ἀποπνέει τὴν εὐωδίαν τοῦ δάσους καὶ τῶν ἀγρῶν. ̓Αείποτε δὲ καὶ πανταχοῦ ὁ μέγας διδάσκαλος τοῦ πάθους προσαρμόζει τὴν γλῶσσαν πρὸς τοὺς χαρακτῆρας καὶ τὰ ἑκάστοτε μεταβαλλόμενα πάθη αὐτῶν καὶ συναι σθήματα. Ἐν τῷ ̓Αμλετ ὁ μὲν Οράτιος διηγεῖται δι' ὅφους ὑψηλοῦ καὶ ἀναλόγου πρὸς τὴν μεγαλοπρέπειαν τοῦ θέματος τὴν ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτὸς ἐμφάνισιν τοῦ φά σματος, ὁ δὲ Βασιλεὺς ἄρχεται τοῦ λόγου διὰ φράσεως ἐπεξειργασμένης· καὶ μεστῆς μεμελετημένων ἀντιθέσεων διατηρεῖ δὲ τὸ ὕφος τοῦτο ἐφ ̓ ὅσον προσπαθεῖ νὰ κρύψῃ τὰς σκέψεις του, ἀλλὰ μετ ̓ ὀλίγον, ἐν τῇ αὐτῇ ὁμιλίᾳ, ἡ γλῶσσα καθίσταται ἁπλουστέρα καὶ φυσικωτέρα, εὐθὺς ὡς λαλήσῃ περὶ κοινοτέρων καὶ συνηθεστέρων πραγμάτων. Αλλως δέ, αὐτὸς οὗτος ὁ ποιητὴς διδάσκει ἡμᾶς ὅτι ἡ γλῶσσα δέον νὰ ᾖ σύμφωνος πρὸς τὸν χαρακτῆρα καὶ τὰ αἰσθήματα τοῦ λαλοῦντος. «Προσάρμοζε τοὺς λόγους πρὸς τὴν ὑπόκρισιν καὶ τὴν ὑπόκρισιν πρὸς τοὺς λόγους, » προσέχων ἰδίως νὰ μὴ ὑπερπηδᾷς τὸ φυσικὸν μέτρον...», λέγει πρὸς τὸν ἠθοποιὸν ὁ ̓Αμλετ (Πραξ. Γ', σκηνὴ β', |